แม่ขอให้ลูกทำความเข้าใจ  คำว่า สังคม ในที่นี้หมายถึง การอยู่ร่วมกันเป็นหมู่  เป็นคณะ เช่น  เป็นประเทศ  เป็นภาค เป็นจังหวัด หรือเป็นอำเภอ  ตำบล  หมู่บ้าน หรือชุมชน

โดยทั่วไป   สังคม หมายถึง คนจำนวนหนึ่ง มีความสัมพันธ์ต่อเนื่องกันตามระเบียบกฎเกณฑ์  โดยมีวัตถุประสงค์ร่วมกัน   ( พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒) 

๑) อยู่ใต้สังคม ผู้ที่อยู่ใต้สังคม ในที่นี้ หมายถึง ผู้ที่ไม่รู้ว่าอะไรควรทำหรือไม่ควรทำ จะทำตามความนิยมของสังคมนั้น ๆ ลุ่มหลงมัวเมา ฟุ้งเพ้อเห่อเหิม ทะเยอทะยานไปกับสังคม โดยไม่คำนึงถึงความเดือดร้อนที่จะเกิดขึ้นกับตนเอง เป็นต้นว่าในสังคมนั้นเขานิยม มีรถยนต์ รถมอเตอร์ไซด์ มีบ้านหรู ๆ หลังใหญ่ๆ ราคาแพง  หรือมีเครื่องอำนวยความสะดวกต่าง ๆ มีการแต่งกายที่ผิดครรลองคลองธรรม ผิดจารีตประเพณีอันดีงามของไทย  และอื่น ๆ ตามที่สังคมนั้นนิยมโดยไม่คำนึงถึงฐานะ ความจำเป็น เห็นเขามีสิ่งใดก็จะต้อง   มีสิ่งนั้น ๆ ตามเขา  โดยไม่คำนึงถึงความเหมาะสมกับฐานะของตนเอง  ถึงแม้ไม่มีเงินทองที่จะไปซื้อหามาได้  ก็ยอมกู้หนี้ยืมสิน จนมีหนี้สินล้นพ้นตัว จนกระทั่งถูกยึดทรัพย์  ยึดบ้าน ยึดรถคืน ดังที่เห็นกันอยู่ทุกวันนี้ ทำให้ครอบครัวได้รับความเดือดร้อน เพราะไม่รู้จักประมาณในการใช้จ่าย  เห็นใครเขามีอะไรก็จะต้องมีตามเพื่อให้สังคมนิยมชมชื่น  ดังที่คำโบราณกล่าวไว้ว่า “เห็นช้างขี้ ก็ขี้ตามช้าง” นี่คือ ตัวอย่างหนึ่งของ  “ผู้ที่อยู่ใต้สังคม”

            อีกตัวอย่างหนึ่งของ ผู้อยู่ใต้สังคม เช่น ในสังคมนั้นมี การเล่นการพนัน เล่นไพ่ ไฮโล    โปปั่น เล่นหวยใต้ดิน  เล่นพนันฟุตบอล และการพนันอื่น ๆ คนที่อยู่ใต้สังคมก็จะเล่นการพนันตาม โดยไม่คำนึงถึงความเดือดร้อน ของตนเองและครอบครัว  เงินทองไม่พอใช้จ่าย ต้องกู้หนี้ยืมสินมาเล่นมาใช้  มีการทะเลาะวิวาทกันในครอบครัว  เกิดความไม่สงบสุขตามมา

            ในบางสังคมนั้นนิยม ดื่มเหล้า เมาสุรา สูบบุหรี่ หรือเสพยาเสพติด ผู้อยู่ใต้สังคมก็จะทำตามสังคมนั้นๆ โดยไม่คำนึงถึงความเดือดร้อน ชื่อเสียงของตนเอง และครอบครัว เป็นบ่อเกิดแห่งอาชญากรรม เกิดการขโมย จี้ปล้นกันขึ้นในสังคมนั้น ทำให้เกิดความเดือดร้อนในสังคม   นั้น ๆ  ตามมา

            ในบางสังคมใดมั่วสุมในการเสพกาม เป็นนักเลงผู้หญิง มีการเสพกามไม่เลือก ไม่ว่าจะเป็นลูกเขาเมียใครก็ไม่คำนึง ไปเป็นชู้สู้สมกับสามีภรรยาผู้อื่น ก็จะทำให้ครอบครัวแตกแยกเกิดทะเลาะวิวาท บางครั้งถึงกับทำลายชีวิตกัน การเสพกามไม่เลือกก่อให้เกิดโรคร้าย เช่น โรคเอดส์ ดังที่คนในสังคมไทยเป็นอยู่ทุกวันนี้ ทำให้สังคมไทยเสื่อมโทรม รัฐบาลเสียงบประมาณแผ่นดินในการดูแลรักษา ผู้ติดเชื้อโรคร้ายนี้โดยใช่เหตุ  นี่คือ ตัวอย่างของ  “ผู้ที่อยู่ใต้สังคม”

            ๒)  อยู่ในสังคม ผู้ที่อยู่ในสังคม ในที่นี้หมายถึง  ผู้ที่รู้จักผิดชอบชั่วดี พอสมควรจะทำตามความนิยมในสังคมบ้าง ไม่ทำตามบ้าง โดยคำนึงถึงความเดือดร้อนที่จะเกิดขึ้นกับตนเอง เป็นต้นว่า ในสังคมนั้นเขานิยมมีรถยนต์หรูๆ ราคาแพง มีบ้านหลังใหญ่โต มีเครื่องอำนวยความสะดวกต่าง ๆ มีการแต่งกายที่ผิดครรลองคลองธรรม ผิดจารีตประเพณี และอื่น ๆ ถึงแม้สังคมนั้นๆ จะนิยมแต่ผู้อยู่ในสังคมก็คำนึงถึงฐานะ ความเป็นอยู่ ความจำเป็น และประโยชน์ ของสิ่งนั้น ๆ โดยเห็นว่า   ไม่จำเป็นจะต้องเหมือนเขาทุกอย่าง ตามสังคมนิยม จะทำตามบ้าง ตามที่ตัวเองมีความจำเป็นที่จะต้องทำตาม แต่ไม่ถึงกับทำให้ครอบครัวเดือดร้อน ถ้าจะเป็นหนี้ตามที่สังคมเขานิยม ก็ยอมเป็นหนี้บ้าง โดยคำนึงถึงฐานะที่พอจะ ใช้หนี้สินได้ เพราะรู้จักประมาณในการใช้จ่าย นี่คือ ตัวอย่างหนึ่งของ  “ผู้ที่อยู่ในสังคม”

            ในบางสังคมนั้นนิยม ดื่มเหล้าเมาสุรา สูบบุหรี่ เสพยาเสพติด  ผู้ที่อยู่ในสังคมจะทำตามบ้าง เป็นบางอย่าง เมื่อมีความจำเป็น เพราะรู้ว่าเป็นสิ่งที่ไม่ดี ผิดกฎหมาย ผิดครรลองคลองธรรม จะเกิดความลำบากใจ ในการอยู่ในสังคมบ้าง เพราะว่าไม่ทำตามเขา เพื่อให้อยู่ในสังคมอย่างสบายใจขึ้น ก็จะทำตามเขาบ้าง เช่น การดื่มสุรา ก็ดื่มเพียงเล็ก ๆน้อย ๆ เพื่อมารยาท ไม่ถึงกับเมามายจนขาดสติ ในเรื่องคู่ครอง ผู้ที่อยู่ในสังคมก็จะมีสามีภรรยาไปตามปกติ ถ้าคิดจะเสพกาม กับผู้อื่น ก็จะเลือกเสพที่ไม่ผิดศีล ไม่ผิดธรรม เช่น ไปเที่ยวหญิงบริการบ้าง เป็นบางครั้งบางโอกาส รู้จักป้องกันภัยที่จะเกิดจากโรคร้ายตามมา จะไม่ทำให้สังคมเสื่อมโทรม ครอบครัวก็ไม่เดือดร้อน

            ในบางสังคมนั้น มีการเล่นการพนัน เล่นไพ่ ไฮโล โปปั่น เล่นหวยใต้ดิน เล่นพนันทายผลฟุตบอล และการพนันอื่น ๆ คนอยู่ในสังคมก็เล่นบ้างในบางโอกาส มีการสังสรรค์ในหมู่คณะ เช่น เล่นไพ่เพื่อความสนุกสนาน ชั่วครู่ชั่วยาม โดยไม่มีเรื่องเงินมาเกี่ยวข้อง ผู้อยู่ในสังคมก็ไม่ถึงกับเดือดร้อน เพราะการพนัน นี่คือ ตัวอย่างของ  “ผู้ที่อยู่ในสังคม”

๓)  อยู่เหนือสังคม ผู้ที่อยู่เหนือสังคม ในที่นี่หมายถึง ผู้ที่มี สติ ปัญญาดี มีศีลธรรมประจำใจรู้ว่าอะไรควรทำ ไม่ควรทำ ไม่ยึดติดกับสิ่งใด ๆ เข้าใจในธรรมชาติที่เป็นจริง ไม่ลุ่มหลง     มัวเมา ในสิ่งต่าง ๆ เช่น ในสังคมนั้นมีเขามีรถยนต์หรูหรา มีบ้านหลังใหญ่ มีเครื่องอำนวยความสะดวกต่าง ๆมากมาย มีการแต่งกายที่ผิดครรลองคลองธรรม ผิดจารีตประเพณี และอื่น ๆ แต่ผู้ที่อยู่เหนือสังคม จะมีความสันโดษ มักน้อยเป็นสันดาน พอใจในสิ่งที่มี ที่ได้ ที่เป็น ถ้าจะมีสิ่งใด ก็ต่อเมื่อมีความจำเป็นจริง ๆ เช่นที่อยู่อาศัย ถ้าจะมีบ้านก็มีพออยู่ พออาศัย ไม่หรูหรา ฟุ่มเฟือยเกินความจำเป็น ผู้อยู่เหนือสังคมจึงไม่สร้างความเดือดร้อน ต่อตนเอง และครอบครัว ทั้งยังทำให้สังคมเจริญอยู่อย่างสงบสุข

            ถ้าในบางสังคมนั้น นิยมดื่มเหล้าเมาสุรา เสพยาเสพติด หรือเครื่องดองของเมาต่าง ๆ ผู้อยู่เหนือสังคมก็จะไม่ยอมทำตาม เพราะรู้ว่าสิ่งต่าง ๆ เหล่านี้เป็นสิ่งที่ผิดศีลธรรม ทำให้เสียทรัพย์ เสียสติปัญญา เสียสุขภาพ เสียบุคลิกลักษณะ เสียชื่อเสียง และถึงกับเสียชีวิตในที่สุด ผู้อยู่เหนือสังคมจะไม่เกิดความเดือดร้อนกับตนเองและครอบครัว

            ในเรื่องคู่ครองผู้อยู่เหนือสังคม จะไม่ลุ่มหลงมัวเมาและไม่ยินดีในการเสพกาม เพราะรู้ว่าการเสพกาม เป็นเหตุให้เกิดการติดในรสกามารมณ์ จะทำให้เกิดการยึดมั่นถือมั่นว่า เธอเป็นของฉัน ฉันเป็นของเธอ เกิดความหึงหวงซึ่งกันและกัน ผู้อยู่เหนือสังคมเห็นว่าเป็นความทุกข์ ตลอดชาตินี้ และชาติต่อ ๆไป

            ผู้อยู่เหนือสังคม ถ้าสังคมนั้นมีการเล่นการพนัน เล่นไพ่ ไฮโล โปปั่น เล่นหวยใต้ดิน เล่นพนันฟุตบอล และการพนันอื่น ๆ คนอยู่เหนือสังคมก็จะไม่เล่นการพนันตาม เพราะรู้ว่าการเล่นการพนันเกิดจากความโลภ ซึ่งเป็นกิเลส ทำให้จิตเศร้าหมอง ไม่ผ่องใส การเล่นการพนันเป็นความเสื่อม ทำให้เสียทรัพย์สินเงินทอง  เสียชื่อเสียง เสียสุขภาพ ทำให้เกิดศัตรู ทำให้สังคม เสื่อมโทรม  เกิดการลักขโมย ปล้นจี้ ฉกชิงวิ่งราว ทำให้เกิดความเดือดร้อนต่อตนเองและครอบครัว

            ผู้อยู่เหนือสังคม จะไม่ยอมทำความชั่วต่าง ๆ โดยไม่คำนึงว่าจะมีผู้ใดคบค้าสมาคมด้วยหรือไม่  เขาตั้งใจจะประกอบกรรมดี ด้วยกาย วาจา ใจ คือคิดดี พูดดี ทำดี ผู้ที่อยู่เหนือสังคมจะมีความเป็นอยู่อย่างไม่ประมาท  เพราะถือหลักคำสอนขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าว่า “ทำดีได้ดี ทำชั่ว ได้ชั่ว” นี่คือ ตัวอย่างของ  “ผู้ที่อยู่เหนือสังคม”

            ดังนั้นแม่ขอให้ลูก ๆ  ลองสำรวจตัวเองซิว่า   ลูกเป็นคนอยู่ในประเภทใด  อยู่ใต้สังคม  อยู่ในสังคม หรืออยู่เหนือสังคม  จะดีหรือชั่ว  ลูกรู้ด้วยตัวของลูกเอง  แม่จึงขอให้ลูก ๆ ใคร่ครวญพิจารณาไตร่ตรองด้วยสติปัญญาว่า  เราควรทำตัวเป็นคนประเภทใด  ดังที่แม่ได้กล่าวมาแล้ว 

ท้ายนี้แม่ขออัญเชิญคุณพระพุทธ  คุณพระธรรม คุณพระสงฆ์ และ    เทพเทวาทั้งหลาย  จงปกปักรักษาลูก ๆ ของแม่ ให้มีความสุขความเจริญ  มีวรรณะ สุขะ พละปรารถนาสิ่งใด  ในสิ่งที่ถูกต้อง  ตามครรลองคลองธรรม ขอให้สมความ มุ่งมาดปรารถนาทุกประการ  และแม่ขอให้ลูกของแม่มี  มนุษย์สมบัติ  สวรรค์สมบัติ และนิพพานสมบัติ  มีปัญญาอันเป็นเลิศ       มีดวงตาเห็นธรรม ปฏิบัติสำเร็จมรรคผลนิพพาน เข้าสู่แดนวิมุตหลุดพ้น  ในชาตินี้กันทุก ๆ คน...นะลูกนะ...